To on zatrzymał ZSRR

Był najważniejszym szpiegiem, jakiego kiedykolwiek posiadała CIA. Bez żadnych wątpliwości zmienił losy świata, mimo że jego działalność trwała zaledwie półtora roku.

Cała historia Olega Pieńkowskiego jest mniej jednoznaczna niż sądzono jeszcze kilka lat temu. Żeby zajrzeć za jej kulisy, musimy najpierw powiedzieć parę słów o pierwszych latach zimnej wojny. Wiadomo było, że główni uczestnicy konfliktu, czyli USA i ZSRR rozbudowywali swe arsenały nuklearne. Tyle że żadna ze stron nie wiedziała jaką siłą dysponuje przeciwnik. Obawy Amerykanów podsycał Reinhard Gehlen, hitlerowski generał, który tuż po wojnie wpadł do niewoli amerykańskiej i został przez tamtejszy wywiad wykorzystany jako źródło informacji. Po tym jak odegrał rolę zdrajcy, wcielił się również w rolę konia trojańskiego. Otóż Gehlen pisał raporty, z których wynikało, że Sowiety posiadają realną pięść nuklearną. Robiły one duże wrażenie na prezydencie USA, Dwighcie Eisenhowerze. Obowiązywał więc rozkaz, żeby produkować kolejne rakiety balistyczne z głowicami nuklearnymi. Brano też na serio zapowiedzi Nikity Chruszczowa, że w ZSRR produkuje się rakiety międzykontynentalne tak powszechnie jak parówki.

Trudno powiedzieć czym mógłby się zakończyć wyścig zbrojeń, gdyby nie pewne wydarzenie z sierpnia 1960 roku. W Moskwie było wówczas upalne lato. Do dwójki amerykańskich turystów podszedł Rosjanin, wręczając im kopertę i prosząc, by zanieśli ją do ambasady swojego kraju. Zrobili to i już niedługo potem CIA uzyskało informację, że po stronie wroga znajduje się człowiek chcący ujawnić największe tajemnice wojskowe. Tym kimś był pułkownik wywiadu GRU, Oleg Pieńkowski. Amerykanie ponieśli w tamtym czasie poważną porażkę wywiadowczą, gdyż Sowietom udało się strącić nad ich terytorium samolot zwiadowczy U-2, którego pilot przed katapultowaniem się nie zdołał wcisnąć przycisku niszczącego maszynę. W ręce wroga wpadł więc nagi dowód, że USA dość brutalnie go szpiegują. To wydarzenie było powodem, dla którego CIA bojąc się prowokacji przez prawie rok wahała się czy podjąć współpracę z Pieńkowskim. Dopiero po dokonaniu pełnego rozpoznania, wiosną 1961 roku zapadła decyzja o nawiązaniu współpracy. Oficerem prowadzącym był George Kisevalter, który wcześniej zajmował się innym ulokowanym w GRU szpiegiem, Piotrem Popowem. Dla Pieńkowskiego nie wróżyło dobrze, że już w 1960 roku tenże Popow został przez Sowietów najprawdopodobniej spalony żywcem w piecu.

Szpieg uzyskał w centrali w Langley kryptonim Hero. Amerykanie prowadzili go wspólnie ze służbami brytyjskimi. Informacje przekazywał w parkach, na podrzuconych przy drodze kamieniach, zaś instrukcje odbierał słuchając radia, gdzie w audycjach BBC wplecione były specjalne sygnały. Pieńkowski odbywał liczne wyjazdy służbowe, podczas których spotykał się z agentami CIA, odpowiadając przez dziesiątki godzin na ich pytania. Dostarczał również mikrofilmy najbardziej tajnych instalacji bojowych ZSRR.

Na biurko nowo wybranego prezydenta USA, Johna Kennedy’ego zaczęły trafiać raporty dotyczące faktycznego stanu arsenału nuklearnego ZSRR. Nastąpiło wielkie zdziwienie. Z uzyskanych informacji wynikało bowiem, że Sowiety nie są zdolne do ataku jądrowego na USA. Co więcej, aczkolwiek tego akurat nie wiedział Kennedy, dysponowały zaledwie jedną rakietą balistyczną zdolną dolecieć do USA. To dodało pewności amerykańskiemu establishmentowi. Podczas rozpoczętego jesienią 1962 roku kryzysu kubańskiego, Kennedy zdecydował się na blokadę wyspy, wiedząc, że III wojna światowa nie może wybuchnąć, ponieważ Sowiety nie mają czym zaatakować. A wiedział to dzięki Olegowi Pieńkowskiemu. Jedynie instalacja rakiet na Kubie mogłaby umożliwić faktyczny atak jądrowy na USA, ale do tego Amerykanie poprzez swe jesienne działania nie dopuścili. Nastąpiło światowe odprężenie, a Chruszczow wkrótce po tej nieudanej dla niego konfrontacji z Ameryką stracił swe stanowisko.

W tym czasie Oleg Pieńkowski już nie żył. Rozpracowało go KGB, trochę przez przypadek, gdyż wywiązała się konkurencja pomiędzy oficerami ze wspomnianej służby z tymi z GRU. W efekcie Pieńkowski został najpierw poddany obserwacji, a po sfilmowaniu jak pisze raporty atramentem sympatycznym, trafił na salę sądową. Wyrok mógł być oczywiście tylko jeden. Co się stało z Pieńkowskim, tego na pewno nie wiemy. Ryszard Kukliński twierdził, że został on spalony żywcem w piecu, a nagrany film puszczano potem różnym oficerom w celach edukacyjnych – żeby wiedzieli jak kończą zdrajcy. Być może Pieńkowski został zwyczajnie rozstrzelany albo – jak chce Bogusław Wołoszański – zesłany do obozu, gdzie popełnił samobójstwo.

W wydanej niedawno książce „Matka diabła” Wiktor Suworow przedstawia interesującą hipotezę, która tłumaczy dlaczego Pieńkowski w ogóle rozpoczął współpracę szpiegowską. Otóż miał on działać z polecenia szefa GRU generała Sierowa, który wspólnie z marszałkiem Briuzowem, szefem wojsk rakietowych ZSRR spiskowali przeciwko Chruszczowowi. W sumie – choć to zabrzmi ironicznie – działali w imię światowego pokoju. Otóż zdawali sobie sprawę, że ich kraj nie ma żadnej szansy w totalnej konfrontacji z USA. Wiedzieli, że jedyna szkoda, jaką w tamtym momencie mogli wyrządzić przeciwnikowi, to odpalenie pojedynczej bomby atomowej na ich terenie. I to też nie tak wcale pewne. Tymczasem odwet byłby taki, że większa część ZSRR zostałaby zrównana z ziemią. Chruszczowa uznawali za wariata, chama walącego butem w mównicę w ONZ, który pewnego dnia może dla kaprysu uruchomić machinę wojenną. Zdecydowali się więc oddać tajemnice ZSRR wrogowi, żeby pozbyć się Chruszczowa. Jeśli prawdą był spisek Sierowa i Briuzowa, to udało im się, a Pieńkowski był tylko wykonawcą planu.

Ciągle jednak powszechnie uznaje się, że to dzięki Olegowi Pieńkowskiemu – „żołnierzowi pokoju” – zakończył się szaleńczy wyścig atomowy. W ciągu prezydentury Kennedy’ego ilość rakiet balistycznych zdolnych do przenoszenia głowic jądrowych wzrosła z kilkunastu do ponad 400! Potem to tempo uległo osłabieniu. Cały świat zdał sobie sprawę, że ZSRR nie pokona USA.

Źródło grafiki: (C) Piotr Mańkowski