Olmekowie

Byli pierwszym znanym historii ludem Ameryki Środkowej. Pozostawili po sobie tajemnice, które zadziwiają tym bardziej, im więcej odkopujemy pozostałości po ich cywilizacji.

Olmekowie to nazwa po części umowna, określająca ludy zamieszkujące na terenie obecnego Meksyku od około 2000 roku p.n.e.  Był to próg czasowy, od którego koczownicze plemiona zaczęły osiadać i tworzyć zręby tego co nazywamy dzisiaj kulturą. Sama nazwa „Olmekowie” pochodzi z języka Azteków, w którym oznaczała „mieszkańców krainy kauczuku”. Pierwszym badaczem zgłębiającym tę kulturę  był XVI-wieczny franciszkański mnich Bernardino de Sahagun. Największe ośrodki stworzone przez pierwotne plemiona Mezoameryki znajdowały się w San Lorenzo, Tres Zapotes oraz La Venta. To ostatnie stanowisko wiąże się z największą zagadką Olmeków, czyli potężnymi rzeźbami.

Odnaleziono ich łącznie około dwudziestu. Rozsiane są po wspomnianych ośrodkach miejskich, z przewagą w La Venta. Pierwszą z nich odkryli w 1862 roku rolnicy zbierający trzcinę cukrową w pobliżu Tres Zapotes. Początkowo wydawało się, że to jedynie ogromna bryła skalna. Gdy zaczęto ją odkopywać, okazało się, że spod ziemi wyłania się ważąca 20 ton kamienna głowa ludzka o wysokości ponad dwóch metrów. Wszystkie owe rzeźby są masywne i przedstawiają wyobrażenia jakichś wojowników czy władców. Postaci ubrane są w hełmy, ociężałe, w wydatnymi ustami, wydają się znajdować w stanie letargu z którego nagle mogą się wyrwać i przebudzić. Rysy twarzy tych bezimiennych bohaterów wydają się być negroidalne, choć większość badaczy wyklucza możliwości kontaktu mieszkańców Ameryki Prekolumbijskiej z ludami Afryki. I co najciekawsze, o ile różnorakie odkopane olmeckie figurki przedstawiają ewidentnie ludzkie wyobrażenia, ogromne kamienne głowy z La Venty czy San Lorenzo wymykają się owym standardom. Zdają się przedstawiać kogoś więcej niż zwykłych ludzi.

Jest jeszcze inny problem związany z tajemniczymi głowami. Otóż w bagnistych okolicach La Venty nie ma śladu żadnego kamieniołomu. Po latach badań ugruntował się consensus, że kamienne bryły przybyły z położonego około 100 kilometrów od La Venty wulkanu San Martin Pajapan. Musiano je transportować na tratwach, częściowo drogą morską i rzeczną.

Olmekowie budowali z suszonej cegły, którą później w języku hiszpańskim określano mianem „adobe”. Oprócz budowli mieszkalnych wznosili również piramidy schodkowe. Odkryto pozostałości po takowej choćby w La Venta. Schody do bogów powstawały w czasie, gdy istniały już piramidy Mezopotamii i Egiptu. Mezoamerykańskie budowle nie mogły z nimi konkurować pod względem rozmiarów i jakości wykonania, tym niemniej również robiły wrażenie. Największy z takich monumentów znajdował się w Cuicuilco. Zbudowany był na obwodzie koła, zaś jejgowysokość wynosiła 20 metrów. Na szczycie – co stanie się również wyznacznikiem dla Majów – umieszczona była świątynia wotywna. Ale jakie obrzędy tam się dokładnie odbywały i po co wznoszono tak pracochłonne budowle, skoro ołtarz można było postawić metr na ziemią? Na te pytanie brak odpowiedzi.

W San Lorenzo odkryto wiele ludzkich kości, które mogły sugerować, że Olmekowie byli kanibalami. Cywilizacja ta tworzyła piękne jadeitowe maski pośmiertne, posługiwała się pismem przypominającym egipskie hieroglify. A potem przepadła w mroku dziejów, podobnie jak wiele innych starożytnych cywilizacji. Tyle że tutaj nie ostał się nawet ślad wskazujący na jakąś konkretną tragedię. Czy przyczyną wyginięcia Olmeków były zmiany klimatyczne, a może zbrojny najazd jakiegoś obcego ludu? Archeolodzy obstają raczej przy tym pierwszym, ale nie wykluczają też migracji, której powodem mogły być jakieś religijne przekonania.

Po Olmekach nadeszła kultura Teotihuacan, niemal równolegle z pojawieniem się plemion Zapoteków i Olmeków. Dopiero po nich na arenę dziejów zawitali najlepiej poznani współczesnej archeologii Majowie i Aztekowie.

Źródło grafiki: (C) Piotr Mańkowski