Słowo gotyk pochodzi od starożytnego plemienia Gotów, zaś wiele stuleci później ponowne zastosowanie odnalazło w odniesieniu do architektonicznego stylu średniowiecznej Europy.
Od XVII wieku zaczęto go używać w nowym znaczeniu — w stosunku do prądów literackich i malarskich. Gotyk oznaczał stan ducha wielu artystów w XVII-wiecznej i późniejszej Europie, opisywał to, co działo się równolegle w kilku dziedzinach sztuki. Warto zauważyć, że gotyk nie jest uważany przez historyków sztuki jako autonomiczny nurt w malarstwie i architekturze. Zgodnie z przyjętą powszechnie klasyfikacją należałoby go więc traktować jako trend rozwijający się wyłącznie w obrębie Baroku.
Jedną z najważniejszych funkcji gotyku jest obracanie niepokojów, mglistego lecz istniejącego strachu przed tym co nastąpi w przyszłości, w suspens. Powieść gotycka skrzętnie zbiera te luźne niepokoje i wplata je w fabułę. Gotyk nie patrzy w przyszłość, lecz odwołuje się do przeszłości, do legend, mrocznych sił, które, choć nienamacalne, zdają się wpływać na nasze losy. Gotyk jest sztuką mówiącą o nawiedzeniu, ale też i opętaniu. Ma jednocześnie niepokoić, ale i wzbudzać pożądanie, wszystko bowiem, co nieznajome i straszne — przynajmniej w gotyckiej poetyce — jawi się jako piękne.
Gotyk należy traktować jako pierwotną formę horroru, posługującą się ściśle określoną rekwizytornią: zamczyskami, księżycem w pełni, cmentarzami, klątwami, zdradą i morderstwem. Gotyk z XVII i XVIII wieku wyrastał ze specyficznej epoki będącej odpowiedzią na harmonię Renesansu, napełniały go mroczne barwy i lęk przed przyszłością. Jego twórcy spoglądali wstecz, ale z użyciem specyficznej optyki. Mrocznej i nostalgicznej zarazem.
Źródło grafiki: (C) Piotr Mańkowski
Był też nurt malarstwa gotyckiego. Kolejną cechą malarstwa gotyku był realizm przedstawianych postaci i ich otoczenia. Artyści wywodzący się z tego nurtu z chirurgiczną wręcz precyzją oddawali nawet najdrobniejsze szczegóły i wyjątkowy nacisk kładli na uwydatnianie indywidualnych cech malowanych postaci. Chętnie operowano światłocieniem. Tematem wiodącym w malarstwie gotyckim były sceny sakralne, jako że w życie społeczne było w ówczesnym czasie nierozerwalnie związane z kościołem. Dzieła te pełne były symboliki i metaforycznych przesłań.