Beksińscy. Portret podwójny

Książkowy hit ostatnich miesięcy. Najistotniejsze dla zrozumienia fenomenu książki jest to kto i po co ją przeczytał, nie to kto ją napisał i o kim ona traktuje.

Książka z tajemniczych powodów znalazła się na topie czytelniczym. Wszyscy o niej piszą, rozmawiają, sprzedaje się świetnie – ten ostatni fakt jest tajemniczy tym bardziej że bohaterami są postacie pozostające jak najdalej od szeroko pojętej popkultury.

Beksiński ojciec. Malarz-surrealista. Człowiek bezpostaciowy, cytując znanego aktora „z twarzy podobny do nikogo” (w książce jest dokładne określenie – przypomina szewca bądź kogoś w tym typie jak określa go jeden z gości jego mieszkania, nieważne w tej chwili – istotna jest sama bezpostaciowość wizualna). Wycofany, konformista społeczny, realizujący się poprzez dzikie wizje malarskie. Prawdopodobnie nerwicowiec – kompulsywnie nagrywa banalne sytuacje z życia i tezauryzuje nagrania w kanciapie.

Beksiński syn. Jedynak, rzekomo niechciany przez ojca. Łysiejący chudzielec. Miłośnik wampirów, muzyki z gatunku new romantic, horrorów filmowych i siedemnastej minuty utworu „Echoes” grupy Pink Floyd. Nierozumiany przez nikogo, bezdzietny, wieczny kawaler, po kilkunastu próbach samobójczych (ostatnia skuteczna). Szuka tak czy inaczej rozumianego ideału. Nie znajduje. W programie telewizyjnym „Wieczór z Wampirem” pokazuje twarz zdystansowanego wesołka. Wkrótce później kończy ze sobą, być może słusznie. Z książki wynika że nawet rodzice się z nim męczą: lekturę rozpoczyna list ojca, z którego wynika że dobrze się stało. Tomek nie był do życia – jak Hamlet z wiersza Herberta „Tren Fortynbrasa”. Ojciec cieszy się że syn popełnił samobójstwo. Inspirujące.

Grzebałkowską oskarżono o grzebanie się w brudach. Rzecz w tym że dla odkrycia postaci tak nietuzinkowych jak Beksińscy nie ma innej drogi jak utytłanie się w łajnie. A i to będzie za mało. Dostajemy portret nie tyle brutalny co za mało brutalny. To łajno które aż prosi się o zahaczenie o metafizykę. Tomek niszczy rodziców. Obiecuje kolejne samobójstwo i odlicza rodzicom dni. Rodzice siedzą na szpilkach. Potem okazuje się że żartował a w grzesznym dniu po prostu zamknął się w swoim mieszkaniu a dobijającego się do drzwi ojca oskarża o przeszkadzanie w słuchaniu płyty. Ojciec rozumie. Tomek tak ma.

Kto czyta taką książkę? Nie jest ona specjalnie brutalna popkulturalnie – ani tam seksu ani przemocy. W zasadzie nic się tam nie dzieje. Rodzina jak rodzina, ojciec próbuje sprzedawać obrazy, syn jakoś próbuje zarabiać pracą w radiu i tłumaczeniami, tu PRL, tam wolna Polska, sytuacje biznesowe itepe itede. Grzebałkowska jednak spróbowała oddać przedziwną odwieczną relację pomiędzy nienawiścią a miłością. Zbigniew ani kocha syna ani go nienawidzi – interesuje się swoimi obrazami. Syn po prostu jest – uczy się, dorasta itd.; i jeżeli się coś wydarzy to należy mu pomóc – ot, bo sąsiedzi będą gadać że nie dbamy. Żona jest kucharką. Ta relacja przenosi się na Tomka. Rodzice są o tyle ważni o ile nagotują zupy na obiad – poza tym liczy się jego własny świat. Z pozoru są to relacje lodowate, ale gdzieś pod spodem buzują gigantycznych rozmiarów emocje. Ojciec stał się klasykiem malarstwa, Syn klasykiem radiowego prezenterstwa w którym kochały się (z wzajemnością) nastolatki. Gdzieś w tym całym zawieszeniu i chłodnym piekle rodzi się próba zrozumienia – być może jest to obraz polskiego społeczeństwa. Polacy uwielbiają chować brudy – przechowują w chałupach upośledzone dzieci nie pozwalając im wyjść na światło dzienne, topią je w kapuście, godzą się na ojców tłukących pięścią matki w delirycznym widzie a jednocześnie walczą o wolność wszystkiego od wszystkiego pod ułańsko-Chrystusowym berłem. Świry i niedopasowani tak naprawdę nie mają dla nich racji bytu. Tu ukazuje się cała brutalność książki – dla wszelkiej maści wrażliwców będzie to lektura równie wstrząsająca jak „Malowany Ptak” Kosińskiego czy „Zmory” Zegadłowicza. Nawet jeżeli nie do końca prawdziwa to oddająca w warstwie symbolicznej uczucia sporej części czytelników. Beksińscy w sensie społecznym chowają wszystko przed wszystkimi i tylko za sprawą ich nieprzeciętnej wrażliwości to co w nich buzuje wykluwa się na światło dzienne. Gdyby nie owe przypadłości losu pozostaliby przeciętną patologiczną rodziną, jak większość małomiasteczkowych polskich rodzin. Obaj się wybili, równie dobrze mogli stać się kibolami Cracovii.

„Beksińscy. Portret podwójny” to książka pozornie nieistotna, ale może się okazać wstępem dla jakże potrzebnej zbiorowej społecznej psychoanalizy. To lektura zarówno dla czytelników Faktu podążających za historią Katarzyny W. jak i słuchaczy radiowej Trójki. Pokazuje jak oba światy potrafią się przenikać i jak ciężko jest wrażliwości uciec przed okrucieństwem. Co gorsza uczy że jedno i drugie to prawdopodobnie dwie strony tej samej chorągiewki.

P.S. autor artykułu w chwili poinformowania przez matkę o śmierci umierającej w domu babci zamknął się w pokoju i nadal nagrywał audycję Piotra Kaczkowskiego w radiowej Trójce. Kiedy już zwłoki wyniesiono z domu i siedzieliśmy wspólnie przy kuchennym stole autor cierpliwie odliczając minuty w pewnym momencie poszedł zmienić kasetę w odtwarzaczu. Oskarżony przez matkę o brak wrażliwości i że mógłby w takiej chwili „zachować się inaczej” nie odpowiedział nic. Ojciec dodał coś o tym że „była babcia, nie ma babci”. I wrócił oglądać Eurosport.

Źródło grafiki: (C) Piotr Mańkowski